نگاهی به فعالیت تالار رودکی از تاسیس تا 1357

تالار رودکی (وحدت)

تالار رودکی بیش از نیم قرن است که در عرصه فرهنگ و هنر فعالیت دارد. دراین مقاله که به همت استاد محمد سعید خسروی گردآوری شده است به بخشی از تاریخچه فعالیت این مجموعه خواهیم پرداخت.

نیم نگاهی به تالار رودکی پیش از انقلاب

تالار رودکی واقع درخیابان حافظ خیابان دکتر ارفع (خیابان استاد شهریار فعلی) واقع شده است. نام جهانی تالار رودکی، خانه اپرای رودکی تهران (Tehran Roudaki hall opera house) بود که پس از انقلاب به تالار وحدت تغییر نام یافت.
این تالار برای اجرای ارکستر سمفونیک و باله و اپرا ساخته شد. طراح و معمار آن اوژن آفتاندلیانس از ارامنه ایرانی با ظرفیت نشیمن درسالن بزرگ 740 نفر – همکف(با ظرفیت 500 نفر) و 3 بالکن در 3 طبقه (با ظرفیت 240 نفر)- و نیز دارای یک تالار کوچک با سالن و یک بالکن (با ظرفیت کل نشیمن 200 نفر) می باشد.  افتتاح آن در4 آبان 1346 ه.ش (26 اکتبر 1967 میلادی) توسط محمد رضا شاه پهلوی به اتفاق فرح دیبا (فرح پهلوی) با سرود ملی ایران و اجرای اپرا و باله با همراهی ارکستر سمفونیک تهران به رهبری حشمت سنجری و گروه کر به رهبری خانم اِولین باغچه بان (Evlin Bahceban) انجام شد.

اولین باغچه بان موسیقی دان وخواننده اپرا

در ابتدا تالار رودکی دارای 5 گروه هنری بود :

1. ارکستر سمفونیک
2.  گروه کر
3. گروه باله
4. گروه اپرا
5. -گروه سازهای بومی(سازهای ایرانی)

و بعد گروه رقص های محلی سازمان ملی فولکلور ایران به آن اضافه شد.

مدیران و موسسین

نخستین مدیرعامل تالار رودکی تهران آقای سعدی حسنی (از موسیقی دانان ایران) بودند.
رهبر گروه کر ملی ایران و از سرپرستان هنرستان عالی موسیقی ایران خانم اِولین باغچه بان ( همسر ثمین باغچه بان آهنگساز) بودند. وی خواننده سولیست و بازیگر اپرا و استاد پیانو و استاد آواز بودند. و نیز در سال 1353از کودکان بی سرپرست گروه کر فرح را با حمایت بنیاد فرح پهلوی تشکیل دادند.

آقایان حشمت سنجری و علی(اسکندر) رهبری وفرهاد مشکات و لوریس چکناواریان و فرشاد سنجری هرکدام مدتی ارکستر سمفونیک تهران را در تالار رودکی رهبری کردند.

باله ملی ایران

مدیر هنری باله ملی ایران در تالار رودکی آقای رابرت دو وارن (مربی گروه باله و بالرین و طراح باله و کارگردان باله) بودند و بعدا در تالار رودکی گروه رقص های محلی ایران را تشکیل دادند.
توجه شود سازمان باله ملی ایران درسال 1337 تاسیس شد و بنیانگذار آن آقای نژاد احمدزاده بودند.
مدیر سازمان باله ملی ایران از سال 1337 تا 1355 آقای نژاد احمدزاده و از سال 1355 الی 1357 آقای علی پورفرخ بودند. محل استقرار گروه باله ملی از 1346 به ساختمان تالار رودکی منتقل شد و این گروه تا آخر مهرماه 1357 فعالیت داشتند.

مدیرسازمان ملی اپرای تهران آقای عنایت رضایی(خواننده وبازیگر وکارگردان اپرا و مترجم فارسی متن اپراها) بودند.
مدیر هنری و برگزاری اپراها بعهده خانم منیر وکیلی بود. وی خواننده ترانه های محلی ایران وسولیست و بازیگر و کارگردان اپرا بودند.

از استادان و سرپرست اجرای باله مقیم درتالار رودکی : هایده (آیدا) احمدزاده (همسر نژاد احمدزاده) – رابرت دو وارن – میرو زولان –
ویلیام دولار – آن هیتون – ریچارد براون بودند.

طراحان باله  :

جان کرانکو – رابرت دو وارن – ویلیام دولار- میرو زولان- هایده (آیدا) احمدزاده – آن هیتون – ماریوس پتیپا – میشل فوکین از طراحان باله در تالار رودکی بودند.

سولیست های نامی ایرانی گروه باله ملی

هایده احمدزاده- جمشید سقاباشی- هایده چنگیزیان-امین طاعتی بودند.
آقای عبدالله ناظمی بالرین ومربی و مدیر باله ملی پارس وابسته به تلویزیون ملی ایران (تاسیس1346) بالرین چندین باله درتالار رودکی بودند. گروه باله ملی پارس نیز چند اجرا در تالار رودکی داشتند.
از بهترین و مشهورترین بالرین های دنیا آقای رودولف نوری اف (اهل روسیه که درغرب فعالیت دارد) و خانم مارگوت فونتین درتالار رودکی اجرا داشتند.
گروه معروف باله قرن بیستم با مدیریت وسرپرستی موریس بژار فرانسوی در تالار رودکی چندین اجرا داشتند.
هنرمندان بزرگ باله مانند مارتا گراهام – آلوین آیلی – بیرژیت کولبرگ – رابرت دو وارن – کارول گرانت – نیکلاس بریوسف – واختانگ چابوکیانی در تولیدات باله در تالار رودکی مشارکت داشتند.
از رقصندگان خارجی مقیم درباله ملی ایران : رابرت دو وارن- ژاکلین دو وارن(همسر رابرت دو وارن)- مگی(برتون) سقاباشی- آن هیتون – ژانت پوپلسکی – ماریوس پتیپا – رابرت کراست – میرو زولان بودند.
اکثر اجراهای باله غیر ایرانی با تنظیم و یا کارگردانی صحنه رابرت دو وارن انجام می شد.
اجراهای باله ایرانی با تنظیم و کارگردانی صحنه آقای نژاد احمدزاده و چند باله آخر با آقای علی پورفرخ بود.
اکثر باله های اجرا شده درتالار رودکی آثار مشهور دنیا بودند مانند : باله دریاچه قو – زیبای خفته – فندق شکن هر سه باله با آهنگساری چایکوفسکی و طراحی باله از ماریوس پتیپا — باله دون کیشوت با آهنگسازی لودویک مینکوس وطراحی باله با ماریوس پتیپا — باله ژیزل آهنگساز آدولف آدام با طراحی و کارگردانی صحنه آن هیتون — باله رومئو و ژولیت (شاهکار ویلیام شکسپیر) – و سیندرلا هر دو با آهنگسازی پروکوفی اف و طراحی باله جان کرانکو و کارگردانی صحنه با رابرت دو وارن— باله عشق و دلقک با آهنگسازی جوزپه وردی(باکسره واو) با طراحی باله جان کرانکو و کارگردانی رابرت دو وارن — باله چشمه ( یا فواره ) باغچه سرای (شاهکار ادبی الکساندر پوشکین) با آهنگسازی بوریس آسافایف و بالرین آن هایده چنگیزیان – باله جشن فارغ التحصیلی آهنگساز یوهان اشتراوس با طراحی باله نیکلاس بریوسف .
درسال 1349 گروه معروف باله جهانی و کلاسیک روسیه کی روف (یا مارینسکی) درتالار رودکی باله دریاچه قو و باله ژیزل را اجرا کردند.
درخرداد 1350بالرین مشهور گروه مارینسکی روسیه واختانگ چابوکیانی(بالرین وطراح باله) بهمراهی باله ملی ایران باله دریاچه قو را در تالار رودکی طراحی و کارگردانی صحنه کرد.
در افتتاحیه تالار رودکی باله عشق و دلقک توسط سازمان باله ملی ایران اجرا شد. رقصندگان اصلی آن : هایده احمدزاده – آواک آبراهامیان – مرسده تحویلداری – ژینوس امیرشاهی – جمشید سقاباشی – آلک شاه نظریان – امین طاعتی – ماریون انگلیس دلانیان(بالرین خارجی) – والریک آبراهامیان بودند. کارگردانی صحنه با رابرت دو وارن و طراحی باله با طراح بزرگ باله درجهان جان کرانکو بود.
به غیر از بالرین های ایرانی نامبرده در بالا سایر رقصندگان نامی باله ملی ایران : هایده چنگیزیان – عبد الله ناظمی – مری آپیک – پروین الامین – لادن کیانپور – داریوش هیربدیان – گلریز جهانگیری – کلارا آوانسیان – لئون نشانیان- فرزانه کابلی- بنفشه بهرامیان – پرویز قانعی – نینا برزوراد- نادر میرزاده – محسن صابری – علی پورفرخ و اصغر ویل بودند.
باله های ایرانی اجرا شده توسط باله ملی ایران : بازی ها آهنگساز احمد پژمان – بیژن و منیژه ( از شاهنامه فردوسی) آهنگساز حسین دهلوی – سیمرغ آهنگساز لوریس چکناواریان – شهرزاد آهنگساز امین الله (آندره) حسین – افسانه آفرینش آهنگساز امانوئل ملیک اصلانیان – مینیاتورهای ایرانی آهنگساز امین الله حسین بودند.
مهمترین باله ایرانی بیژن و منیژه بود با کارگردانی صحنه نژاد احمدزاده و طراحی باله توسط هایده احمدزاده و با آهنگسازی حسین دهلوی و رهبر ارکستر حشمت سنجری و با بالرین های سولیست و نامی ایران هایده چنگیزیان و جمشید سقاباشی اجرا شد. طراح دکور آن عبدالله حاجی قربانی و طراح لباس و صحنه هما پرتوی بودند.
سرپرست گروه سازهای ملی (سازهای بومی ایران) درتالار رودکی آقای فرامرز پایور (از مشاهیر موسیقی معاصر ایران و نوازنده سنتور) بودند.
موسیقی ایرانی با سازهای ملی با سرپرستی فرامرزپایور و با برنامه های مختلف از نوازندگان نامی مانند محمدرضا لطفی-حسین علیزاده و . . .
و خوانندگان نامی ایران مانند عبدالوهاب شهیدی – بنان – محمد رضا شجریان و . . . در تالار رودکی هرسال چندین اجرا داشتند.
سرپرست برنامه های ایرانی درتالار رودکی خانم پروین سرلک بودند.
سازمان ملی رقص فوکلور ایران(گروه رقص های محلی ایران) در تالار رودکی زیر نظر و مدیریت رابرت دو وارن تشکیل شد. و رضا (غلامرضا) سخایی سولیست رقص های ایرانی و فرزانه کابلی از رقصندگان فعال و موفق گروه بودند. یکی از اجراهای خوب و مطرح رقص های ایرانی رقص هفت پیکر (ازنظامی گنجوی) بود و رضا سخایی در نقش بهرام گور رقصندگی کرد. ازدیگر رقصندگان نامی گروه رقص های محلی علی مددی و نادر رجب پور بودند.
طراحی رقص ها برای صحنه (کوریو گرافی) توسط رابرت دو وارن انجام می شد.

برنامه های گروه رقص های محلی ایران

از برنامه های گروه رقص های محلی ایران می توان به موارد ذیل اشاره کرد.

• رقص هفت پیکر
• رقص نفت
• رقص قاجار با شیطونک بازی
• رقص بزم درویشان (رقص سماع)
• رقص آیین مهر
• رقص عروسی شوشتری
• رقص ترکمن
• رقص زابلی
• رقص بلوچ
• رقص مازنی (مازندرانی)
• رقص گیلکی (گیلانی)
• رقص شمشیر
• رقص قاسم آبادی
• رقص بندری
• رقص کردی
• رقص خراسانی
• رقص چو بازی (چوب بازی) بختیاری
• رقص دستمال بازی بختیاری
• رقص لری
• رقص قشقایی
• رقص آذری
• رقص بجنوردی
  کارگردانی اکثر اجراهای سازمان ملی فولکلور ایران با مجید کاشف و طراحی دکورآنها با عبدالله حاجی قربانی بود.
  همچنین گروه رقص های محلی کشور اردن 1356/9/7درتالار رودکی اجرا داشته است.

گروه اپرای تهران

خوانندگان پیشکسوت گروه اپرای تهران : اولین باغچه بان – پری زنگنه – فاخره صبا – منیر وکیلی و حسین سرشار بودند.
آهنگسازان ایرانی گروه اپرای تهران : ثمین باغچه بان- احمد پژمان- حسین دهلوی و لوریس چکناواریان بودند.
گروه اپرای تهران با کوشش حسن شیروانی در اداره هنرهای زیبا شکل گرفت و با آهنگسازان اپرایی و خوانندگان اپرایی نامبرده در بالا و حشمت سنجری (رهبر ارکستر سمفونیک تهران) و با مدیریت عنایت رضایی در تالار رودکی سازماندهی شد.
در بخش نخست افتتاحیه تالار رودکی اپرای زال و رودابه (از شاهنامه فردوسی) با بازی بهمن مفید و افسانه دیهیم وآهنگسازی ثمین باغچه بان و با خوانندگی سولیست اپرایی ایران خانم اولین باغچه بان و کارگردانی صحنه منیر وکیلی اجرا شد. و بخش پانتومیم برنامه نیز بکارگردانی منیر وکیلی اجرا شد.
همچنین در مراسم افتتاحیه اپرای جشن دهقان با آهنگسازی احمد پژمان وبازی وخوانندگی حسین سرشار (درنقش دهقان) و سودابه تاجبخش و احمد پارسی و وحیده فتوره چی با طراحی رقص رابرت دو وارن و طراحی صحنه تئو لاو وکارگردانی صحنه عنایت(عنایت الله)رضایی وبه همراهی ارکسترسمفونیک تهران به رهبری حشمت سنجری اجرا شد.
اپراهای ایرانی اجرا شده در تالار رودکی : زال و رودابه اثر ثمین باغچه بان و جشن دهقان اثر احمد پژمان (شرح آنها در بالا آمد) – آتوسا اثر توماس کریستین داوید با بازی و خوانندگی عنایت رضایی (درنقش کوروش کبیر) حسین سرشار (درنقش داریوش) درتاریخ 1347/1/25 – دلاور سهند اثر احمد پژمان با بازی وخوانندگی حسین سرشار(در نقش بابک خرمدین) و سودابه تاجبخش با رهبری ارکستر سمفونیک حشمت سنجری در تاریخ 1347/8/3-خسرو وشیرین اثرحسین دهلوی با بازی وخوانندگی حسین سرشار(درنقش خسرو) وسودابه صفائیه درتاریخ 1349/8/5- سمندر اثر احمد پژمان با بازی وخوانندگی حسین سرشار (درنقش سمندر) درتاریخ 1349- پردیس و پریسا(متن اپرا برای کودکان نوشته شده است ) اثر لوریس چکناواریان با بازی وخوانندگی آلک ملکونیان – سودابه صفائیه اجرا درسال 1352.
از اعضای مقیم و ایرانی گروه اپرای تهران : اولین باغچه بان- منیر وکیلی- حسین سرشار- عنایت رضایی – رشید وطن دوست-احمد پارسی-فاخره صبا- سودابه تاجبخش-پری ثمر(آریانپور)- پری زنگنه- ساکو(سرکیس) قوکاسیان سودابه صفائیه – آلینوش ملکونیان – آلک ملکونیان – توران نیکجو- اسفندیار قره باغی – وحیده فتوره چی – ناهید همت آبادی – افسانه خدابنده لو – روح انگیز یشمی- مهین دخت بهی- جهانگیر زمانی- نسرین آزرمی – فرح عافیت پور – هیلا قراخانیان – منوچهر قصری و منصوره قصری بودند.
اپراهای مشهور خارجی که توسط گروه اپرای ملی تهران اجرا شدند :
آهنگساز اپرا جاکومو پوچینی با آثار : مادام باترفلای با هنرمندی منیر وکیلی – حسین سرشار- عنایت رضایی فاخره صبا-رشید وطن دوست وسودابه تاجبخش– لابوهم باهنرمندی منیروکیلی-حسین سرشار- ساکوقوکاسیان — توراندخت با هنرمندی منیر وکیلی و سودابه تاجبخش — توسکا با هنرمندی حسین سرشار وسودابه تاجبخش . ایل تابارو باهنرمندی حسین سرشار و رشید وطن دوست و جهانگیر زمانی –Gianni Schicchi (جیانی شیچی) با هنرمندی منیر وکیلی .
آهنگساز اپرا جوزپه وردی با آثار : ایل تروواتوره ( خواننده دوره گرد ) با هنرمندی اولین باغچه بان – منیر وکیلی – حسین سرشار و سودابه تاجبخش — لاتراویاتا (بانوی گمراه) با هنرمندی فاخره صبا – منیر وکیلی – حسین سرشار و رشید وطن دوست– دون کارلو(دون کارلوس) باهنرمندی حسین سرشار و رشید وطن دوست– ریگولتو با هنرمندی حسین سرشار-رشید وطن دوست و جوزپه تاده ای(خواننده بنام وجهانی اپرا)– اتللو (نویسنده ویلیام شکسپیر) با هنرمندی رشید وطن دوست– فالستاف باهنرمندی جوزپه تاده ای(خواننده بنام وجهانی اپرا)- حسین سرشار-رشید وطن دوست و نسرین آزرمی بکارگردانی صحنه لطفی منصوری– قدرت سرنوشت با هنرمندی حسین سرشار وسودابه تاجبخش–رقص بالماسکه باهنرمندی سودابه تاجبخش– نابوکو باهنرمندی رشید وطن دوست ساکو(سرکیس)قوکاسیان–آیدا بکارگردانی صحنه لطفی(لطف الله)منصوری باهنرمندی ساکوقوکاسیان-میکل کازاتو
آهنگساز اپرا ولفگانگ آمادئوس موتسارت با آثار: فلوت(نی) سحرآمیز با هنرمندی منیر وکیلی- حسین سرشار – سودابه تاجبخش و رشید وطن دوست– عروسی فیگارو با هنرمندی حسین سرشار – منیر وکیلی و اولین باغچه بان — دون ژوان با هنرمندی منیر وکیلی – نسرین آزرمی – سودابه تاجبخش و حسین سرشار — کوزی فان توته با هنرمندی اولین باغچه بان – منیر وکیلی و حسین سرشار .
آهنگساز اپرا ژرژ بیزه با آثار : کارمن با هنرمندی اولین باغچه بان(درنقش کارمن و از بهترین اجراهای وی)- منیر وکیلی- حسین سرشار- پری ثمر و آلینوش ملکونیان کارگردان لطفی منصوری– جمیله باهنرمندی منیر وکیلی
آهنگساز اپرا جواکینو روسینی : آرایشگر سویل با هنرمندی اولین باغچه بان – حسین سرشار و رشید وطن دوست — سیندرلا رهبر ارکستر سمفونیک فرشاد سنجری بکارگردانی صحنه روبرتو تاده ای(پدرچوزپه تاده ای).
آهنگساز اپرا ریشارد واگنر : هلندی سرگردان با هنرمندی حسین سرشار – سودابه تاجبخش و رشید وطن دوست – تریستان و ایزولده رهبر ارکستر سمفونیک هربرت فون کارایان .
آهنگساز اپرا گائتانو دونیزتی : لوچیا دی لامرمور باهنرمندی رشید وطن دوست-ریتا باهنرمندی منیر وکیلی–دون پاسکوآله باهنرمندی منیروکیلی-اکسیرعشق رهبرارکسترسمفونیک لوریس چکناواریان باهنرمندی لوچیانا سرا
از سایر آهنگسازان اپرا : کاوالریا روستیکانا (غیرت روستایی) اثر پیترو ماسکانی با هنرمندی اولین باغچه بان- منیر وکیلی – حسین سرشار وسودابه تاجبخش — سالومه ( یا رقص هفت نقاب ) اثر ریشارد اشتراوس با هنرمندی رشید وطن دوست وجهانگیر زمانی– افسانه های هوفمن اثر ژاک آفن باخ با هنرمندی منیر وکیلی و رشید وطن دوست بکارگردانی صحنه لطفی منصوری – اورفه و اوریدیس اثرویلیباک گلوک با هنرمندی حسن سرشار و بازی و خوانندگی و کارگردانی صحنه منیر وکیلی — هنزل و گرتل اثر انگلبرت هومپردینگ با هنرمندی رشید وطن دوست — ورتر (ورتر جوان) (نویسنده یوهان ولفگانگ فون گوته) اثر ژول ماسنه با هنرمندی حسین سرشار- پری ثمر و رشید وطن دوست — ازدواج پنهانی اثر دومنیکو چیماروزا با هنرمندی سودابه صفایی- فاخره صبا و توران نیکجو– با هوش یا دختر باهوش(عاقل) اثر کارل اورف با هنرمندی جهانگیر زمانی – کارمینا بورانا اثر کارل اورف با هنرمندی پری زنگنه- هیلا قراخانیان-آلک ملکونیان –فاوست اثر شارل گونو با هنرمندی ژرژ پاپاس افسانه خدابنده لو-آلینوش ملکونیان-ساکو قوکاسیان–کلاه قرمزی اثر جیری پاور باهنرمندی ناهید همت آبادی. — بارون (Baron) کولی اثر یوهان اشتراوس با هنرمندی ناهید همت آبادی — بوریس گودونوف اثر مودست موسورسکی باهنرمندی ناهیدهمت آبادی– مانون اثر ژول ماسنه باهنرمندی منیروکیلی-توران نیکجو-احمدپارسی.
کارگردانی صحنه اکثر اپراها درتالار رودکی توسط عنایت رضایی انجام می شد وبرخی ازآنها توسط لطفی منصوری و بیژن آصف جاه (مدیر اپرای ملی تهران درچند ماه آخر فعالیت اپرا -1357) و روبرتو تاده ای و . . .انجام می شد.
اکثر طراحی دکور اپراهای خارجی اجرا شده درتالار رودکی با تئو لاو و طراحی لباس با هلن انشاء بود.
ارکستر مجلسی رادیو و تلویزیون ملی ایران و ارکستر ملی ایران در تالار رودکی چندین اجرا داشتند.
در دی ماه 1355 سنفونی 4 موومانی خیام اثر شاهین فرهت با خوانندگان نامی اپرا یی ایران حسین سرشار و پری زنگنه با ارکستر سمفونیک تهران به رهبری فرهاد مشکات در تالار رودکی اجرا شد.
رسیتال پیانو توسط خانم نوین افروز در تالار کوچک رودکی چندین اجرا داشت.
رسیتال آواز خانوم پری زنگنه با نوازندگی پیانو شیدا قرچه داغی چندین اجرا در تالار کوچک رودکی داشت.
ارکسترمجلسی اشتوتگارت و ارکستر فیلارمونیک برلین و ارکستر فیلارمونیک لندن و ارکستر سمفونیک مسکو در تالار رودکی اجرا داشتند.
از رهبران نامی ارکستر سمفونیک درجهان : هربرت فون کارایان و آرام خاچاتوریان در تالار رودکی اجرا داشتند.
آهنگسازان بزرگ ارکستر : روجیرو ریچی – هنریک شرینگ – کلادیو آرائو در تالار رودکی اجرا داشتند.
نابغه پانتومیم جهان مارسل مارسو درتاریخ 1352/9/30 و 20 و 21/ 1/ 1357در تالار رودکی اجرا داشتند.
در مراسم اختتامیه نخستین جشنواره فیلم های سینمای ایران درخرداد 1349 اعطاء جوایز در تالار رودکی توسط ملکه شهبانو فرح انجام شد.
نمایش فیلم های نخستین جشنواره جهانی فیلم تهران از 27 فروردین تا 6 اردیبهشت 1351درتالار رودکی برگزار شد.
نمایش فیلم های دومین و سومین و چهارمین جشنواره جهانی فیلم تهران هر سال از 4 تا 15آذر ماه سال 1352 و 1353 و 1354در تالار رودکی برگزار شد.
نخستین جشنواره جهانی فیلم های موسیقی از 19 تا 26 خرداد 1357 با مدیریت هنری و اجرایی منیر وکیلی به ریاست فرحناز پهلوی و با یاری بنیاد فرح درتالار رودکی برگزارشد و 15 فیلم به نمایش درآمد مانند : فیلم فلوت (نی) سحرآمیز بکارگردانی اینگمار برگمن با موسیقی ولفگانگ آمادئوس موتسارت – فیلم زندگی پاریسی بکارگردانی کریستیان ژاک با موسیقی ژاک اوفن باخ – فیلم فیدلیو بکارگردانی گوستاو رودلف با موسیقی لودویگ وان بتهوون- فیلم شیاطین لودون بکارگردانی یوآخیم هس(باکسره ها) با موسیقی کریستف پندرسکی وفیلم های اتللو – پرنسس کولی – اپرای کارمن – کارمینابورانا – پرنس ایگور – مادام باترفلای و . . . .
آغاز دهمین سالگرد تالار رودکی و بزرگداشت پنجاهمین سال شاهنشاهی پهلوی و مقارن با جشن فرهنگ و هنر با برپایی نمایشگاهی از
عکس ها و پوسترها و طراحی های برنامه های هنری تالار رودکی در 9 سال گذشته در تاریخ 16 آبان 1355 در تالار کوچک رودکی برگزارشد.
بمناسبت سالگرد نهضت آزادی زن ایرانی درتاریخ شنبه 18دی ماه 1350 برنامه زن وموسیقی ایران با شرکت ارکستر بانوان و گروه ضرب بانوان در تالار رودکی برگزار شد. در این برنامه پروین سرلک (سرپرست برنامه های ایرانی تالار رودکی) و هما پرتوی (طراح لباس رقصندگان محلی و رقصندگان باله و اپرا) و دو تن از شاعره ها سیمین بهبهانی و لعبت والا و خوانندگان پریوش و پریسا و سیمین غانم و خاطره پروانه شرکت داشتند. این برنامه در 6 بهمن 1350نیز تکرار شد.
درتابستان 1350آقای محمود خوشنام به معاونت فرهنگی و نیز سرپرست روابط عمومی تالار رودکی منصوب شدند. وی در اواسط تابستان همان سال مجله ماهنامه رودکی را با سردبیری خودش راه اندازی کرد. و نیز اجرای اپراها به زبان فارسی را بنیان نهاد و به اتفاق عنایت رضایی اپرای عروسی فیگارو را به فارسی ترجمه کرد(متن اپرا را لیبرتو می گویند) وبرای اولین بار درسال 1350 این اپرا به فارسی روی صحنه رفت. و نیز درسال 1352متن اپرای کودکان به نام پردیس و پریسا اثر لوریس چکناواریان را به فارسی نوشت و درهمان سال به روی صحنه رفت. و درسال 1355متن اپرایی اوراتوریوی(سپیده) اثرملیک اصلانیان را نوشت و همچنین به اتفاق عنایت رضایی اپراهای پیتر و گرگ (1350)- کلاه قرمزی (1350)- Die kluge(به آلمانی دی کلوگه= باهوش) (1352) – بارون Baron کولی (1353) را ترجمه کرد و عنایت رضایی به تنهایی اپرای هنزل و گرتل (1353) و اپرا ی آماهل ودیدار کنندگان شب (1351) را ترجمه کرد و محمود خوشنام به تنهایی اپرای کمک کمک مریخی ها (1351) را ترجمه کرد.
مجله ماهنامه رودکی به مدت 5 سال فعالیت محمود خوشنام در تالار رودکی ( از اواخر تابستان 1350 الی اواخر 1355) در 66 شماره منتشر شد.
در آذر ماه 1350 آقای شاء الله ناظریان به سمت مدیر روابط عمومی تالار رودکی منصوب شدند.
به گفته آقای محمود خوشنام در طی 9 سال فعالیت تالار رودکی (تا 4 آبان 1355) 546 برنامه مختلف در 1199مرتبه اجرا شدند و عبارتند از : 52 اپرا از گروه اپرای ملی تهران با 301 مرتبه اجرا و 33 باله از سازمان باله ملی ایران با 99 مرتبه اجرا و ارکستر سمفونیک تهران 94 اثر با 164 مرتبه اجرا و گروه ارکستر مجلسی 55 اثر اجرا کردند و 195برنامه رقص و آواز ایرانی با 294 مرتبه اجرا و 26 برنامه مختلف از گروه کر و کنسرت هنرجویان هنرستان موسیقی و هنرستان باله با 34 مرتبه اجرا به انضمام گروه های خارجی بین المللی و 79 هنرمند خارجی با 91 برنامه مختلف در 147 مرتبه اجرا کردند.
آخرین مدیرعامل تالار رودکی تا انقلاب اسلامی ایران (بهمن 1357) آقای عابدین زنگنه بودند .

فعالیت گروه اپرای ملی تهران ( با شدت یافتن فعالیت مخالفین حکومت شاه ) در اواخر پاییز 1357پایان یافت .

اپراهای خارجی زیر در تالار رودکی با کارگردانی صحنه عنایت رضایی اجرا شدند :
1- لا سروا پادرونا – آهنگساز پرگولزی – اجرا 1968
2- دون پاسکوآله – آهنگساز دونیزتی – اجرا 1971
3- ازدواج پنهانی- آهنگساز چیماروزا – اجرا 1971
4- کوزی فان توته – آهنگساز موتسارت – اجرا 73-71-70-68-1967
5- فلوت سحرآمیز- آهنگساز موتسارت – اجرا 73- 1968
6- آرایشگر سویل – آهنگساز روسینی – اجرا 73 – 1969
7-Peter & the wolf(پیتر و گرگ)- آهنگساز سرگئی پروکوفی اف – اجرا 1971
8- کلاه قرمزی کوچک(کلاه قرمزی)-(مخصوص کودکان ونوجوانان)- آهنگساز جیری پاور – اجرا 1971
9- بوریس گودونوف – آهنگساز مودست موسورسکی اجرا 1973
10 – کاوالریا روستیکانا – آهنگساز ماسکانی – اجرا 75-71-1968
11- هنزل وگرتل – آهنگساز هومپردینگ – اجرا 76-75- 1974
12- مادام باترفلای – آهنگساز پوچینی – اجرا 75-1971
13- توسکا – آهنگساز پوچینی – اجرا 74-72-71-1969
14- توراندخت – آهنگساز پوچینی – اجرا 74-1971
15- لابوهم – آهنگساز پوچینی – اجرا 75-74-1970
16 – ایل تابارو – آهنگساز پوچینی – اجرا 74-1973
Gianni Schicchi -17 (جیانی شیچی) آهنگساز پوچینی – اجرا 74-1973
18- ایل تروواتوره – آهنگساز وردی – اجرا 1969
19- ریگولتو – آهنگساز وردی – اجرا 76-71-1969
20 – اتللو – آهنگساز وردی – اجرا 1974
Die kluge- 21 (به آلمانی دی کلوگه = باهوش)- دختر باهوش- آهنگساز کارل اورف – اجرا 74- 1973
22- کمک کمک گلوبولینکز (یا کمک کمک مریخی ها) – آهنگساز جان کارلو منوتی – اجرا 1972
23- آماهل و دیدار کنندگان شب – آهنگساز جان کارلو منوتی – اجرا 1972
24 – قدرت سرنوشت – آهنگساز جوزپه وردی – اجرا 1971
25-پالیاچی(Pagliacci)- آهنگساز  لئون  کاوالو  – اجرا   1973

محمد سعید خسروی

گردآوری : محمد سعید خسروی 1401/01/17 |استاد و پژوهشگر فرهنگی، هنری، سینما و تلویزیون 

فهرست منابع
1- وب سایت محمد رضا شاه پهلوی (درباره ساختمان و افتتاحیه وفعالیتهای تالار رودکی).
2- شماره های بسیاری ازمجله تماشا (نشریه سازمان رادیو وتلویزیون ملی ایران – ازاولین شماره در27
اسفند 1349 الی شماره 390 آخرین شماره در2 دی ماه 1357) درباره معرفی وگفتگو با هنرمندان
باله واپرا وموسیقی و رقص محلی ایران واعلان اجراهای برنامه های ایرانی وخارجی تالار رودکی.
3- مستند ” تولد یک تالار” فیلمی ازعلی همدانی- تولید بی بی سی فارسی- اول نوامبر 2017.
4- سایت رادیو فردا دات کام – مصاحبه با اولین باغچه بان (بانوی اپرای ایران) وزندگی وآثار وی.
5- سایت بی بی سی فارسی-مصاحبه با کاوه باغچه بان(آهنگسازوپسراولین باغچه بان) درباره مادرش.
6- مستند “روزهایی که تهران اپرا داشت” اثر کاوه باغچه بان.
7- سایت بی بی سی فارسی 17 آبان 1389- عشق های اولین باغچه بان – مصاحبه قبل ازفوت ایشان.
8- سایت ویکی پدیا فارسی زندگینامه : اولین باغچه بان – منیر وکیلی – حسین سرشار- پری زنگنه –
پری ثمر- فاخره صبا- هایده احمد زاده- هایده چنگیزیان- عبدالله ناظمی- فرزانه کابلی- نادررجب پور
عنایت رضایی- احمد پژمان- لوریس چکناواریان- محمود خوشنام – چوزپه وردی- جاکومو پوچینی.
9- معرفی عبدالله ناظمی – مجله تماشا .
10- وب سایت منیر وکیلی دات کام (monir Vakili.com) .
11- معرفی سودابه تاجبخش – و نیز معرفی حسین سرشار – مجله تماشا .
12- وب سایت ناهید همت آبادیIran – pedia.org/wiki/
13- وب سایت هایده چنگیزیان (Hayedeh Ghangizian.com) .
14- سایت ویکی پدیا فارسی – هنرستان موسیقی ملی ایران.
15- روزنامه شرق 16 تیرماه 1396- مصاحبه ساناز سید اصفهانی با رشید وطن دوست.
16- وب سایت رابرت دووارن دانس Robert dewarren dance.com- آرشیو رابرت دووارن.
17- Iranian National Ballet company.com- سایت شرکت ملی باله ایران – عوامل تولید باله.
18- مصاحبه با لوریس چکناواریان – مجله تماشا .
19- سایت Notes on Roudaki hall in Teran, Iran – by Liliana osses Adams ( یادداشتهای
تالاررودکی ازلیلیانا اسس آدامز- خانم لیلیانا کارمند اداری عنایت رضایی مدیراپرای ملی تهران) در
باره فعالیتهای مختلف عنایت رضایی وسایرعوامل ازخوانندگان اپرا وآهنگساز ورهبرارکستر و. . .
20- سایت بی بی سی فارسی 17 مهر1392- سرنوشت چه قدرتی دارد وردی درعصرطلایی اپرا.