ورود / ثبت نام
0

وقایع نگاری نمایش پلکان

3250 بازدید
5/5 - (1 امتیاز)

 

نمایش پلکان

نمایش پلکان

مقاله ای که مشاهده می فرمایید ” وقایع نگاری نمایش پلکان “به قلم سعید محبی ، منتقد تئاتر ،مولف ،محقق و مدرس سینما ,  نگارش شده است.

وقایع نگاری نمایش پلکان

دغدغه های اجتماعی یک نمایش

نخستین کوشش برای اجرای نمایشنامه های اکبر رادی در سال ۶۲ در شبی سرد، همان موقع دیدار اول هادی مرزبان با او اتفاق افتاد.
شب سردی که گرمای بیست و پنج سال همکاری را در خود داشت. رادی تا قبل از آن هم نمایشنامه‌نویس شناخته شده ای بود
و آثارش همچون مرگ در پائیز، صیادان، هاملت با سالاد فصل و… هر کدام حکایت دوره ای تاریخی از تحولات اجتماعی و سیاسی کشور را روایت می کرد.

هادی مرزبان ربع قرن فعالیت هنری خود را بر اجرای آثاری گذاشته که تا به امروز به گنجینه اجراهای تئاتری تبدیل شده است.
هادی مرزبان به غیر از چند نمایشی که از آثار اولیه رادی محسوب می شود، باقی را در همان بدو نوشتن و به قولی داغ داغ به معرض دید و مصرف تماشاگران گذاشته است.
در تاریخ نمایش کشور، هیچ زوج نویسنده و کارگردانی را به اندازه رادی – مرزبان همکار و همدم و همدل ندیده ایم.
هر وقت صحبت همکاری نویسنده با کارگردانی ثابت به میان می آید، همکاری آن دو در نظرها زنده می شود.

آثار رادی در جواب نمایش هایی نوشته و به صحنه رفته که دغدغه هیچ مسئله و یا معضل اجتماعی را در خود ندارند و تنها برای تجربه های زیباشناسی تولید می شوند. نمایشنامه های اکبر رادی آثار دغدغه مندی هستند که برای حل معضلات و مشکلات اجتماعی به صحنه می روند.
اما خصوصیات آثار رادی چیست؟ چاشنی نمایشنامه های او ( آن چیزی که نوشته‌های او را جذاب و دیدنی می کند) شامل چه مواردی است؟
اینها و سوالاتی از این دست از نخستین پرسش هایی است که در مواجهه با آثار رادی وجود دارد.

هادی مرزبان کارگردان نمایش پلکان در این خصوص می گوید: “رادی هنرمندی است که جامعه خود را بخوبی می شناسد و این امتیاز بزرگ او محسوب می شود.
رادی خطوط قرمز جامعه را هم بخوبی می شناسد و درد مردم را می داند. مهمترین دغدغه های ذهنی من از زمان نوجوانی فقر و بی عدالتی بود.
ممکن بود نام آنها را در آن هنگام نمی دانستم اما مفاهیم آن را بخوبی درک می کردم. وقتی وارد عرصه هنر شدم، سعی کردم دغدغه های ذهنی خود را به روی صحنه ببرم.
در گشت و گذار خود محملی زیباتر از آثار رادی پیدا نکردم. نمایشنامه های رادی بیان دغدغه های ذهنی من بود.

برای همین به سمت آثار او رفتم. رادی دقیق ترین شناخت را از جامعه و دنیای پیرامون خود دارد. رئالیسم رادی زیباترین رئالیسمی است
که در تئاتر ایرانی وجود دارد. ذره بین ذهن و خلاقیت او در جامعه به چرخش در می آید و بهترین نمونه و زاویه روایت را می یابد”.

پلکان داستان بلبل روستایی پا برهنه ای است که پله های ترقی را به هر قیمتی طی می کند تا به کاخ خود در فرمانیه برسد.
آقای شکوهی نمایشنامه آمیز قلمدون بازنشسته یی که هر روز در پارک دیده می شود اما روی دیگر سکه شخصیت او برای ما مشخص نیست.
بر خلاف آثاری که امروز به روی صحنه می رود، آثار رادی سرشار از غدغه های آدم های امروزی است.
کارگردان نمایش هاملت با سالاد فصل در این خصوص معتقد است:”برخی از هنرمندان تئاتر انگار در جامعه امروزی ما زندگی نمی کنند.

آنها گویی تنها ماموریت دارند نمایشی را به مدت معینی در اینجا اجرا کنند و بعد به سیاره خود بروند. آنها با معضلات و مشکلات روز ما آشنا نیستند.
امروز دیگر دوره تئوری هنر برای هنر گذشته است.
مهم این است که تعدادی علامت سوال برای تماشاگران بعد از دیدن نمایش پاسخ داده شود و یا حداقل تعدادی علامت سوال در ذهن او ایجاد شود.
متاسفانه تئاترهایی که امروز به روی صحنه می روند، بجای تئاتر دغدغه مند، تئاترهای عقیمی هستند که هیچ بو و خاصیتی ندارند.
رادی برخلاف این اندیشه و آثار، کمی جلوتر از زمان خود را می دید. برای همین نمایشنامه هایش حاوی کلید مشکلات است”.

نمایش پلکان داستان تولد پیچیده ای دارد. بخش اول آن به صبح یک روز تابستان برمی‌گردد. پستچی نامه ای حاوی سه عکس می آورد.
اکبر رادی این سه عکس را به همراه یک یادداشت، از یکی از دانش آموزان خود دریافت کرده که در نقطه ی دورافتاده زندگی می کند.
عکس اول مردی است با شلوار و پیراهن کهنه و مندرس و خالکوبی اژدها بر بازویش کنار قهوه خانه ای. عکس دوم همان مرد است در دکان تعمیرات دوچرخه با
وضعیتی بهتر و البته همان خالکوبی بر بازو. عکس سوم اما مرد با غبغب آویزان و موهایی سفید و لباس راحتی است که بر مبل لویی تکیه داده است.

این عکس ها و ترتیب آن، اولین جرقه نمایشنامه پلکان را پایه ریزی می کند و اکبر رادی نمایش پلکان را بر اساس آن می نویسد.
اما داستان تولد نمایش نزد کارگردان (هادی مرزبان) چگونه رقم خورد؟
کارگردان نمایش شب روی سنگفرش خیس می گوید:”در یک شب سرد زمستانی در اولین سالهای دهه شصت به دیدن اکبر رادی رفتم.
قبل از اینکه او را برای اولین بار ببینم، تصور می کردم شخصی با موهای پر پشت، عینکی ضخیم و هیکلی تنومند با صدایی دو رگه را ملاقات خواهم کرد.
تصور من بوسیله خواندن نمایشنامه هایش شکل گرفته بود. اما وقتی رادی را دیدم، او را شخصی لطیف، دوست داشتنی و با محبت یافتم که به تئاتر عشق می‌ورزید.

همان شب،‌ اجرای نمایش پلکان شکل گرفت. در آن سالها در اداره تئاتر فعالیت می کردم.
در آنجا و در بین هنرمندان تئاتر، فردوس کاویانی را برای ایفای نقش بلبل انتخاب کردم که به نظرم بهترین انتخاب بود.
بقیه بازیگران را بر اساس شخصیت محوری انتخاب و تمرین را آغاز کردم. نمایش دو ماه و نیم تمرین و یک ماه هم اجرا شد.

رادی در نمایش پلکان، پنج مرحله از زندگی بلبل را به تصویر می کشد. او برای رفتن از یک پله به پله دیگر، جنایتی انجام می دهد. خونی می ریزد و حقی را ناحق می کند.
رادی در هر پله نماینده ای از مردم را هم در نمایش قرار می دهد که ظلم و ستم به طور مستقیم بر او اعمال می شود:
در صحنه اول این شخص عنایت پسر مردی است که دزد گاوش را برده است.
در صحنه دوم میرحسین برادر بمانی، پرده سوم شاگرد دوچرخه ساز، صحنه چهارم حسن جوت (پسر مردی که در دستشویی یخ می زند)
و در صحنه پنجم یحیی نوکر خانه این نقش را ایفا می کنند. آنها نماینده مردم رنج کشیده یی هستند که بار اصلی ظلم و ستم دوران را بر دوش می کشند.

اما اهمیت این نمایشنامه نسبت به دیگر آثار او در چیست؟
هادی مرزبان کارگردان نمایش خانمچه و مهتابی در این خصوص می گوید:”از نظر من تمام آثار اکبر رادی درجه یک و ایده آل هستند
و نمایشنامه پلکان از آثار محکم و خوب وی محسوب می شود. پلکان از نظر دیالوگ نویسی، ساخت شخصیت ها و پرورش داستان از بهترین نمایش های رادی است.
شخصیت های او شناخته شده و آشنا هستند. تماشاگران شخصیت هایی همچون بمانی، بلبل، حسن جوت، میرحسین، سید و… را می شناسند
و با آنها به راحتی همذات پنداری می کنند. رئالیسمی که پلکان در بستر آن جاری است، زنده و به روز است.

شاید مهمترین ویژه گی نمایش پلکان همین به روز بودن آن باشد. بسیاری از تماشاگران بعد از دیدن نمایش می گفتند: پلکان را اکبر رادی تازه نوشته است؟
نمایش پلکان بعد از گذشت سه دهه از نگارش آن هنوز تازه است و مسئله آن، مسئله روز جامعه است”. رفت آن مردی که “رادی” بود. سوار بر واژه های خویش.
آثاری از خود بجا گذاشت که هر کدام به اندازه فهم خود، توان چشیدن آن را داریم. این جملاتی است که”بهرام بیضایی” در سوگ اکبر رادی نوشته است.
مرگی که بسیاری از هنرمندان را داغدار کرد. راز ماندگاری و زندگی آثار او در دنیای امروز شاید در گفتار هادی مرزبان آمده است

آنجا که می گوید:”رادی قلم محکمی داشت. او معلم به معنای واقعی بود و نه تنها در تئاتر بلکه در زندگی هم معلم بزرگی بود.
او عشق به تئاتر داشت و این عشق به قدری بزرگ بود که حدی برایش تصور نمی شود.
رادی درباره اجرای آثارش به من می گفت: تو در اجرای نمایش شیطنت های شیرینی داری که نمایش را جذاب می‌کند.

شاید این را بتوان دلیل دوم برای ماندگاری نمایش دانست. تمام سعی من در اجرای آثار رادی این بوده که بتوانم حق مطلب را ادا کنم.
به علاوه اینکه همیشه به متن آثار او وفادار مانده ام. نقطه تمرکز من بر روی تماشاگر متوسط است.
چرا که معتقدم اگر تماشاگر متوسط راضی باشد، دیگر قشرها هم راضی خواهند بود”.

رادی نویسنده ای ایرانی و از مفاخر ادب و هنر ایران است. برای چنین شخصیتی که آثار ماندگاری در عرصه نمایشنامه نویسی پدید آورده است،
حجم نوشتار و مطالب و وزن تحقیق و پژوهش در خور شان و شخصیت وی نیست.رادی تنها خالق آثار نمایشی ماندگار نیست. معلم اخلاق و اجتماع است.
رادی در نوشته های خود اجتماع کنونی ایران را نقد می کند. پلکان نمایشی است که گذر رادی از دورانی به دوران دیگر را روایت می کند.
هر چند رادی در این اثر تمامی معضلات اجتماعی را مطرح می کند، اما با خلق آن پای در راهی پر مخاطره می گذارد.

پلکان، راه رادی به سوی آثار کاملاً انتقادی را باز می کند. آثاری که در آنها چهره کریه اجتماع بخوبی مشخص شده است. پلکان سرآغاز آثاری دغدغه مند است.
معیاری است برای سنجش نمایشنامه هایی با دغدغه های اجتماعی.رادی برای مردمی می نوشت که سالها با آنها زندگی کرده بود.
یکی از مهمترین ویژگی های آثار رادی آدرس های درستی بود که او می داد.

اتمسفر نمایشنامه های او سرشار از هوای نمناک شمال بود همانجا که نویسنده در آن بزرگ شده و رشد کرده بود.
جنگل های مرموز شمال لوکیشن اکثر آثار او بود.روستاها و شهرهای مه گرفته شمال مکان هایی بوده که بلبل ها در آن بالیده و زندگی کردند.
رادی امروز یکی از قله های نمایشنامه نویسی کشور است و پلکان یکی از نمایشنامه های مطرح و قدرتمند او به حساب می آید.

سعید محبی

مرکز آموزشهای هنری سینمایی دارالفنون

اگر به نمایشنامه خوانی تئاتر علاقه مندید می توانید در دوره نمایشنامه خوانی دارالفنون شرکت کنید جهت مشاهده اطلاعات کلیک کنید

آیا این مطلب را می پسندید؟
https://darolfunun.com/?p=1425
اشتراک گذاری:
واتساپتوییترفیسبوکپینترستلینکدین
برچسب ها:

نظرات

0 نظر در مورد وقایع نگاری نمایش پلکان

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

هیچ دیدگاهی نوشته نشده است.

× سوالی دارید؟