معرفی عمارت های معروف و خانه های قدیمی تهران

خانه های قدیمی تهران

معرفی عمارت های معروف و خانه های قدیمی تهران

خانه های قدیمی تهران،تهران پایتخت ایران نه تنها مرکز امور اداری، مبادلات تجار و تولیدات اقتصادی است، بلکه از نظر گردشگری نیز ظرفیت های فراوانی دارد
و به دلیل جاذبه های گوناگون فرهنگی و تاریخی، گردشگران داخلی و خارجی
بسیاری را به سوی خود می کشاند.
در این مقاله به معرفی اجمالی خانه های­­ قدیمی تهران که امروزه به عنوان
خانه موزه شناخته می­ شود، می­پردازیم.

خانه ­ی امام جمعه

یکی دیگر از خانه های قدیمی تهران خانه امام جمعه است

وقتی ازمسیر پر پیچ و خم کوچه های محلات قدیمی تهران از جمله ناصر خسرو
در منطقه ۱۲ عبور می کنیم، نوع بافت و بناهایی که در این محدوده وجود دارد
چشم هر گردشگری را به سوی خود جلب می کند.
یکی از این آثار، خانه امام جمعه است.

خانه امام جمعه در خیابان ناصر خسرو پایین تر از میدان امام خمینی (ره)
یا همان توپخانه قدیم و روبروی وزارت اقتصاد و دارایی در کوچه امام جمعه
به شماره پلاک 13 قرار گرفته است.

خانه «امام جمعه» از خانه های قدیمی تهران
از آثار دوره قاجار و باقی‌مانده از نیمه دوم قرن
سیزدهم هجری قمری است. این بنا، نخست
خانه «میرزا آقاخان نوری» صدراعظم ناصرالدین شاه بود.
بعدها امام جمعه تهران آن را خرید و در آن ساکن شد.

این خانه دارای تزئینات باشکوهی از جمله آینه‌کاری، نقاشی‌های روی گچ، گچبری، ارسی‌ها و شیشه‌های رنگی است که در مقایسه با عمارت شمس‌العماره کاخ گلستان،
یکی از ارزشمندترین خانه‌های قدیمی تهران محسوب شود.
صندوق احیا و بهره‌برداری آثار تاریخی که مالکیت آین بنا را برعهده دارد
در مزایده‌ای که سال گذشته منتشر کرد،
از آن به عنوان «نفیس‌ترین خانه تهران» نام برد
که دارای کاربری «فرهنگی، خدماتی و پذیرایی» است.

وقتی از درب بنا وارد مجموعه می شویم پس از گذر چند متر
و از طریق راهرویی نسبتا باریک به حیاط خانه ای خواهیم رسید
که در آن، عمارتی باشکوه  و با صلابت که دو طبقه دارد،چشم ما را خیره می کند.
طبقه همکف که حدودا یک پله پایین‌تر از سطح حیاط قرار گرفته
شامل حوضخانه و اتاق‌هایی در اطراف آن است
و فضای طبقه بالا نیز تالاری زمستان نشین دارای دو گوشواره (اتاق‌های خصوصی)
در طرفین با تزیینات مقرنس، آینه‌کاری، گچبری و نقاشی‌هایی به سبک اروپایی در سقف و دیوارهاست.
ویژگی شاخص در تزیینات این بنا تلفیق هماهنگ و متناسب معماری سنتی
در کنار عناصر تازه‌وارد فرنگی است.

این بنا در مجموع حدود ۸۷۹ مترمربع زیربنا دارد.
طبقه اول حوضخانه و طبقه دوم شامل تالار تابستانی و زمستانی است
که هر کدام با ارسی های کشویی از یکدیگر و از محیط بیرون، جدا می شود.
در جلوی عمارت، ایوانی با دو ستون بلند قرار دارد.

خانه ­ی امام جمعه

تصویر حیاط خانه امام جمعه از خانه های قدیمی تهران

خانه امام جمعه از بناهای مسکونی اعیانی به شمار می رود
که دو بخش اندرونی و بیرونی دارد.
بخش اندرونی آن که برای سکونت افراد خانه و خدمه بوده،
سالها پیش، تخریب و به مدرسه تبدیل شده است
اما بخش بیرونی که محلی برای پذیرایی
از مهمانان امام جمعه بوده، همچنان باقی مانده است.

این خانه(خانه های قدیمی تهران) مانند بسیاری از خانه های قدیمی تهران
تزئینات مفصل و چشم نوازی دارد و با نقاشی، گچبری و آیینه کاری تزیین شده است.
در تزئینات این فضا از تصاویر زنان با پوشش غربی و تلفیق طرح های غربی
گچبری در کنار هر آینه استفاده شده است.
همچنین، مهرچاپ در میان قاب ها و ارسی هایی با سبک ایرانی
به صورت گره چینی مشبک با شیشه های رنگی  یا سه لابری
با طرح های اسلیمی و غربی در کنار هم به کار رفته است.

تزئینات خانه امام جمعه

تصویر تزئینات خانه امام جمعه از خانه های قدیمی تهران

پیشانی شیروانی خانه از آرامگاه کوروش الهام گرفته است
که نمونه آن در دیوانخانه کریمخان نیز وجود دارد.

با این حال، زیباترین بخش طبقه اول، حوضخانه است
با کاشی‌های آبی در کف که با سبکی هنرمندانه، چشم گردشگران
را به سوی خود جلب می کند.

در طبقه دوم این بنا ، معمار آن دو اتاق گوشواره ایجاد کرده است
تا اگر تعداد مهمان‌ها در تالار زیاد شد
برای پذیرایی بهتر، تیغه‌ها یا سردری‌ها را باز کنند و فضا به سالنی بزرگ تبدیل شود.
شاید برجسته‌ترین و باارزش‌ترین عنصر تزیینی به کار رفته
در این بنا، ارسی(پنجره چوبی) ۹ لنگه با ظریف‌ترین گره‌های چوبی
در کنار شیشه‌های رنگی است که تالار را از ایوان جدا می‌کند.

از دیگر هنرنمایی استاد کاران این بنا، بهره گیری از هنر سنگ‌کاری است
که یکی از مهم‌ترین بخش‌ها در ایستایی و استحکام
خانه‌های قدیمی تهران به شمار می رود.
در قسمتی از حیاط، استادکاران با استفاده از هنر سنگ‌تراشی،
با حکاکی روی آن نقوش بسیار زیبایی را خلق کرده‌اند.

در این خانه به خوبی ردپای هنر ایران باستان چه در سنگ
برجسته‌های حیاط به صورت برگ پنجه‌ای و چه در گچبری‌های خانه
به صورت زنجیره‌وار مطابق با الگوی باستانی ترکیبی
از طرح‌های گیاهی و هندسی دیده می‌شود.
حیاط‌سازی خانه‌های سنتی، حوض و باغچه همواره از معتبرترین
عناصر آن به شمار می‌رفت و این بنا یکی از نمونه های برجسته آن است.

خانه امام جمعه از خانه های قدیمی تهران پیش از انقلاب
در اختیار وزارت فرهنگ و هنر بود
و اکنون در اختیار سازمان میراث فرهنگی کشور است.

مرمت این خانه در سال ۱۳۵۱ هجری شمسی به پایان رسید،
اما در سال های بعد در اثر حوادث بسیاری از جمله
احداث پارکینگ طبقاتی در مجاورت خانه امام جمعه، انفجار بمب در میدان امام
و اصابت راکت به آن یا اصابت موشک رژیم بعثی در فاصله ۲۵ متری
خسارات جبران ناپذیری به این بنا وارد شده است.
از آنجا که بسیاری از بناهای دوره قاجاریه به مرور زمان تخریب شده
و اکنون تعداد اندکی از آن دوره باقی است،
خانه امام جمعه را می توان یادگار ارزشمندی از خانه های قدیمی تهران
به شمار می رود.
هم اکنون به دلیل مرمت، بازدید از این خانه تنها با هماهنگی قبلی مقدور
می باشد.

خانه شهید مدرس

خانه های قدیمی تهران

محله عودلاجان یکی از خانه های قدیمی تهران است که در گوشه و کنارش
خانه‏ های تاریخی زیادی جا خوش کرده است. یکی از آنها خانه شهید مدرس است.
این خانه تاریخی در کوچه نصیرالدوله قرار دارد که با عبور از دری کوچک و چوبی وارد
حیاطی نقلی می شوید که شمعدانی های قرمز، حوض آبی وسطش را مزین کرده اند.
بعد از آن وارد حیاط بزرگتر می شوید.
این خانه علاوه بر محل اقامت شهید مدرس، مرکز ملاقات ایشان با رجال و مردم نیز بوده است
و دو بخش اندرونی و بیرونی آن کاملاً مشخص است.
در قسمت های مختلف نمونه ای از جلسات ایشان با رجال آن زمان بازسازی شده است.
اما یک بخش آن را بسیار دوست داشتم :
زیر زمین خانه که اکنون تبدیل به شربتخانه شده بود.
چیدمان و فضای سنتی آن عالی بود و حوض آبی وسط میزها
حس و حال خوبی را رقم زده بود.
تخت های چوبی با فرش و گلیم های سنتی فضای آنجا را مزین کرده بود
و سماور و ظروف قدیمی در جای جای آن چیده شده بود.
مسلما اگر سر ظهر به خانه برسید و قدم در این مکان دنج بگذارید،
حال و هوای بسیار خوبی را برایتان رقم خواهد زد.

خانه شهید مدرس

تصویر حیاط خانه شهید مدرس از خانه های قدیمی تهران

خانه مدرس دارای اندرونی، بیرونی، حیاط و مطبخ خانه است.
دور تا دور حیاط زیبای این خانه گلدان‌های زیبایی چیده شده‌اند که برای عکاسی
سوژه‌های خوبی به‌نظر میظ رسند. اشیائی که از آن دوران باقی مانده
در این خانه موزه نگهداری می‌شوند و بازدید از آنها برای عموم آزاد است.

این خانه قدیمی زمانی محل تردد چهره‌های سرشناس تاریخ و سیاست
از جمله مشیرالدوله، وثوق الدوله، مستوفی الممالک، ملک الشعرای بهار،
موتمن الملک پیرنیا، مصدق و حتی خود رضا خان بوده است.

این عمارت قدیمی که بسیاری از تصمیم‌های سرنوشت ساز
تاریخ ایران و پایتخت در آن نوشته شده، اکنون تبدیل به موزه شده است
تا علاقه مندان تاریخ بتوانند از آن دیدن کرده و در آن قدم بزنند.

همچنین در زیرزمین این عمارت دیدنی شربتخانه جذابی قرار گرفته
تا مردم بتوانند، بودن در این خانه را احساس کنند.

خانه­ ی کاظمی

خانه های قدیمی تهران

مشخصات بنا طرح خانه کاظمی متاثر از طرح متداول خانه‌های ایرانی
و متناسب با شان صاحب خانه، نوع رابط و جایگاه اجتماعی آن ساخته شده است.
شکل بنا در اواخر دوره قاجاریه طراحی شد و در دوران رضاشاه پهلوی تکمیل شده است.
این بنا همانند خانه‌های قدیمی تهران شامل آب انبار، بیرونی،
اندرونی، اصطبل و مطبخ میباشد. مجموعه باقی مانده فعلی یک بنای سنتی است.
از قسمت‌های اصلی این خانه، آنچه که باقی مانده است،
قسمت شاه نشین میباشد که یک طبقه در زیر و یک طبقه روی دارد.
این بنا دو حیاط دارد. بخش اصلی ساختمان به میزان ۵/۱ متر از کف حیاط بالاتر
و در بخش زیرین آن، زیر زمین قرار دارد که دارای آجر کاری نفیسی است. دو تالار در مرکز ساختمان اصلی قرار گرفته است.
در طرفین تالارها، گـشواره‌ها قرار گرفته و راهروها در اطراف آنها قرار دارند.
اتاق‌های اطراف حیاط و گوشواره‌ای، دارای دیوار باربر و پوشش تیرپوش با
سقف تخت میباشند. زیرزمین دارای طاق کلیل بوده و تالارها با
خرپاهای چوبی که شیروانی کاهگل اندودی سطح نمای آنرا شکل میدهند
پوشش داده شده است. سطح نمای خارجی تالارها، آجرکاری ساده است
که در محل رخ بام آن، موتیوهای گچ بری گل درشت نقش بسته است.
متاسفانه در ایام شیوع ویروس کرونا
امکان بازدید از بخش های داخلی این خانه وجود ندارد.

خانه­ ی کاظمی

تصویر خانه کاظمی از خانه های قدیمی تهران

خانه مقدم

خانه های قدیمی تهران

موزه مقدم دانشگاه تهران یا به عبارتی خانه مقدم از جمله خانه‌های مجلل دوران قاجار،
متعلق به یکی از درباریان آن دوران به نام محمد تقی خان احتساب الملک، است.
احتساب الملک دارای دو پسر به نام‌های حسن و محسن بود
که برای ادامه تحصیل به اروپا رفتند. برادر کوچکتر، محسن،
پس از اتمام تحصیلات خود در رشته‌های نقاشی،
تاریخ هنر و باستان‌شناسی در سال ۱۳۱۵ ه.ش به ایران بازگشت
و به همراه همسر فرانسوی خود «سُلما» در خانه پدری ـ محل کنونی
موزه مقدم ساکن شدند و در کنار فعالیت‌های علمی
به گردآوری آثار و اشیاء تاریخی و فرهنگی پرداختند.

معماری ایرانی با رعایت اصول ساخت باغ ایرانی در این خانه
به خوبی به چشم می‌آید. در قسمت غربی این خانه
ساختمان اربابی (برج) واقع شده است که استاد مقدم به همراه یکی از
شاگردان در دانشکده هنرهای زیبا، دکتر ابوالقاسمی، در سال ۱۳۴۵ ساخته‌اند.
این ساختمان با کاشی‌هایی از دوران قاجار تزیین و
بخش‌هایی از هنرهای ایرانی در آن به نمایش گذاشته شده است.
در قسمت شمالی این ساختمان یک ایوان با چند طاق و ستون زیبا
ساخته شده که مزین به کاشی‌هایی از دوران زندیه و قاجار  است.
در وسط این ایوان حوضچه‌ای از جنس مرمر قرار دارد که از حمام فتحعلی شاه
به اینجا منتقل شده و آبی که از آن جاری می‌شود
توسط یک جوی باریک به داخل یک استخر می‌ریزد.

خانه مقدم

تصویر حیاط خانه مقدم از خانه های قدیمی تهران

حیاط اندرونی و بیرونی با یک دیوار به نام دیوار تجدد از هم جدا شده است.
این دیوار از چند ستون با طاق‌های کاشی‌کاری شده ساخته شده است.
پایه این ستون‌ها حجاری شده و یادآور ستون‌های کاخ چهلستون اصفهان است.
پایه ستون‌ها هنگام تخریب کاخ خواهر ناصرالدین‌شاه به این خانه منتقل شدند
و نمایی زیبا با ستون‌های فیروزه‌ای ایجاد کرده‌اند.
کار طراحی و ساخت این دیوار زیبا را استاد هوشنگ سیحون بر عهده داشته است.

نمای خانه مقدم

تصویر نمای خانه مقدم از خانه های قدیمی تهران

مقاله خانه های قدیمی تهران به کوشش خانم فاطمه مومنی
از هنرجویان رشته عکاسی آموزشگاه عکاسی دارالفنون انجام شده است.