پیش درآمدی بر اصول تدوین (مونتاژ) صدا و تصویر
مقاله ای که مشاهده می فرمائید ” پیش درآمدی بر اصول تدوین (مونتاژ) صدا و تصویر ” به قلم محمد سعید خسروی،تدوینگر ،مولف ،محقق ومدرس صدا و سیما نگارش شده است.
استاد محمدسعید خسروی مدرس رشته تدوین آموزشگاه سینمایی دارالفنون از تدوینگران برجسته کشور می باشند.
پیش درآمدی براصول تدوین(مونتاژ) صدا و تصویر
تدوینگر قبل از آشنایی با اصول و مبانی تدوین باید حداقل نکات مهم مراحل تولید فیلم یا ویدیو (یا TV) را بداند.
درساخت یک فیلم سه مرحله اصلی وجود دارد :
۱– مرحله پیش تولید pre production :
شامل داستان – فیلمنامه – برآورد هزینه – ساخت دکور و تهیه لباس و تهیه وسایل صحنه ) به فرانسه وسایل صحنه را آکسا سوار accessoire وبه انگلیسی props می گویند( – انتخاب عوامل و دست اندرکاران تولید – انتخاب بازیگران – انتخاب مکان های فیلمبرداری .
۲– مرحله تولید production :
شامل دکوپاژ فیلمنامه( پلان بندی هرصحنه و طریقه فیلمبرداری هرپلان توسط کارگردان) – میزانس mis en scene (کلمه فرانسوی است و به چیدمان درست وسایل صحنه و نور و دکور و بازیگران و دوربین وحرکت بازیگر و حرکت دوربین وهرآنچه درصحنه است گفته می شود وبه مفهوم کارگردانی صحنه می باشد) – نورپردازی – فیلمبرداری – صدا برداری – گریم )چهره آرایی( – صحنه آرایی– اسپشال افکت special effect )جلوه های ویژه میدانی مانند انفجار وایجاد آتش و . . . . در سر صحنه ( – تهیه گزارش هرپلان فیلمبرداری شده و نیز گزارش کارکرد عوامل صحنه به تهیه کننده وکارگردان توسط منشی صحنه – ساخت موسیقی برای فیلم های موزیکال
۳– مرحله پس تولید( پسا تولید) post production :
شامل تدوین – ساخت تیتراژ ( عنوان بندی) – ساخت موسیقی – ساخت صدا و افکت های ویژه صوتی (صدا سازی بخصوص برای فیلم های کارتونی و تخیلی) – جلوه های ویژه بصری کامپیوتری ( ویژوآل افکت Visual effect / v . fx ) – صداگذاری ومیکس صدا – ساخت آنونس فیلم –
تبلیغات فیلم – نمایش فیلم film projection (به فرانسه اکران فیلم ecran )
برای ساخت سینمایی یک داستان ابتدا آن داستان را بصورت فیلمنامه (به فرانسه سناریو) می نویسند و کارگردان آن را دکوپاژ می کند (decoupage به فرانسه است ) یعنی هرصحنه را پلان بندی و نحوه فیلمبرداری هرپلان را معین می کند و نیز صداها را مشخص می کند.
برای صرفه جویی درهزینه و وقت صحنه ها را بصورت رج زدن فیلمبرداری می کنند یعنی تمامی صحنه هایی که دارای یک مکان و یک دکور وبازیگران واحد هستند درظرف یک یا چند روز فیلمبرداری می کنند وبعد دراتاق تدوین هرصحنه فیلمبرداری شده درجای خود طبق فیلمنامه پیوند زده می شود (مونتاژ می شود)
منشی صحنه script girl/continuity girl
در سرصحنه برای هرپلان دریک صفحه شماره سکانس و صحنه و پلان و برداشت قابل قبول و مکان صحنه و موقعیت صحنه (صحنه داخلی یا خارجی و روز یا شب و آفتابی یا ابری ) و موقعیت بازیگران و دوربین وحرکت های آن ودیالوگ ها را می نویسد .و نیز منشی صحنه در ابتدای فیلمبرداری هرپلان شماره صحنه و شماره پلان و شماره برداشت فیلمبرداری آن پلان را روی کلاکت می نویسد تا درابتدای هرپلان کلاکت نیز ضبط شود .
کلاکت یاکلاپربرد Claquette/clapper board
یا تخته تقه زن یک تابلوی کوچکی است که روی آن عنوان فیلم و شماره نما و صحنه و سکانس وبرداشت در حال فیلمبرداری ونیز تاریخ و نام کارگردان و فیلمبردار و تهیه کننده نوشته
می شود و دارای یک تخته باریک است که دربالای تابلو بوسیله لولا به تابلو متصل است. درسر صحنه در ابتدای هرپلان این کلاکت را نیز فیلمبرداری می کنند و برای همزمانی نوارفیلم و نوار صدا آن تخته باریک را از حالت باز بودن به طرف پایین محکم می بندند وبا انجام اینکار ایجاد صدای تقه می شود و این صدای تقه و تصویرکلاکت محل همزمانی( sync )صدا وتصویر
می باشد. اگر کلاکت را درابتدای پلان نگیرند درپایان پلان بصورت وارونه می گیرند . امروزه درسینمای دیجیتال به جای تقه زدن یک تایم کد time code ( اعداد زمانی برای هرفریم شامل فریم و ثانیه و دقیقه و ساعت ) روی کلاکت می باشد این تایم کد براساس تایم کد دوربین دیجیتالی و ضبط صوت دیجیتالی تنظیم می شود .
صدای سر صحنه:
جداگانه وهمزمان با ضبط دوربین ضبط می شود و اکثرا از ضبط صوت ناگرا Nagra ( ساخت سوییس از ۱۹۵۱ ) استفاده می شود . قبلا که روش آنالوگ (روش قبل از دیجیتال) بود صدا بر روی نوار مغناطیسی( tape) با عرض یک چهارم اینچ (هراینچ ۵۴ / ۲ سانتی متر است) که دور حلقه ای پیچیده شده به نام ریل Reel بوسیله دستگاه ضبط صوت ریلی پرتابل یا استودیویی ضبط می شد .
کار تدوینگر :
ردیف کردن ومنظم کردن ومیزان کردن صدا وتصویر راش های گرفته شده ازصحنه ها طبق داستان و ذوق هنری تدوینگر است .
اشاره ای به چند واژه با اهمیت درتدوین :
۱– راش فیلم rushیا فیلم های روزانهdailies یا فیلم کپی کار work print:
فیلم های گرفته شده سرصحنه است که مونتاژ و صداگذاری و غیره روی آن انجام نشده است. به آن فیلم خام صحنه نیز می گویند. درضبط ویدیو ییآنالوگ راش ها برروی نوار ویدیو ی ضبط می شدند ودرسینمای دیجیتالی وضبط با دوربین دیجیتالی راش ها بصورت فایل ضبط می شوند.
لازم است تدوینگر آشنایی مختصر از کارگردانی و اصطلاحات کارصحنه و چگونگی فیلمبرداری (وسایل فیلمبرداری وزوایای دوربین و فاصله دوربین از موضوع و قاب بندی و حرکات دوربین و نورپردازی) و صدابرداری دیالوگ ها (گفتگویبازیگران) وافکت های صوتی وتصویری داشته باشدتا بتواند کارتدوین را با توجه به حال و فضای داستان وفیلمنامه به نحو مطلوب انجام دهد .
۲– پلانplan یا نما یا شات shot : به نماهای پی درپی ضبط شده توسط دوربین از لحظه شروع ضبط تا قطع ضبط دوربین گفته می شود . ممکن است آن پلان کوتاه باشد (مانند فیلمبرداری چند ثانیه ای از صورت بازیگر ویا عمل یک رویداد) ویا بلند وطولانی باشد ( مانند فیلمبرداری – ضبط دوربین – از حرکات طولانی بازیگر ویا یک رویداد طولانی) هرپلان حاوی بخشی از عمل یک رویداد و یا کل رویداد و وقایع صحنه می باشد .
۳–برداشت(take) : به هربار ضبط از یک پلان گفته می شود. اگردوربین مجددا همان پلان را بگیرد به آن برداشت دو می گویند وبه همین ترتیب برداشت های ۳ و ۴ و . . . درگزارش منشی صحنه برداشت قابل قبول کارگردان قید می شود واگر با دلیل و ذوق هنری مورد قبول تدوینگر نبود از برداشت دیگر استفاده می کند .
۴–فریم(frame) قاب تصویر – کادر تصویر(cadre به فرانسه) – درسینما دریک ثانیه ۲۴ فریم است . و درروش تلویزیونی ایران و آلمان و خاورمیانه و . . . . (روش پال P.A.L ) ۲۵ فریم درثانیه است . و در روش تلویزیونی آمریکا و ژاپن و . . . (روش ان تی اس سی N.T.S.C ) 30 فریم دریک ثانیه است . ودرروش تلویزیونی فرانسه و روسیه و عربستان و . . . ( روش سکام S.E.C.A.M ) 25 فریم دریک ثانیه است.
تدوینگر دایما با فریم سروکار دارد شروع هرپلان ازکدام فریم برش زده شود و پایان آن پلان درکدام فریم قطع شود.
۵ – کات cut : برش و قطع تصویر و یا صدا و سپس چشباندن و اتصال به قطعه بعدی فیلم را کات یا برش می گویند.
۶- مچ کات matching cut : اتصال پلان دوم همان رویداد با اندازه قاب ویا زاویه متفاوت درفریمی که ادامه کار باشد
۷- مونتاژ motage (به فرانسه) یا ادیت (ادیتینگ) edit به انگلیسی یا تدوین به عمل کات پلان ها واتصال و پیوند آن ها طبق فیلمنامه ونظر هنری تدوینگر گفته می شود . تدوینگر را به انگلیسی ادیتور و یا ادیتر editor و به فرانسه مونتور monteur می گویند.
۸– اج نامبر edge number شماره فریم های فیلم ونیز مشخصه فیلم مانند شرکت سازنده جنس فیلم (کداک یا فوجی – تنها دو شرکت تولید کننده جنس فیلم سینمایی) که درحاشیه یک سمت نوارفیلم چاپ می شود . اج نامبر درفیلم های ۳۵ میلی متری درهر فوت که معادل فاصله هر ۱۶ فریم فیلم ۳۵ است یک شماره چاپ می شود ودر۱۶ فریم بعد یک شماره اضافه می شود و فریم های مابین ۱۶ فریم را بطور مثال این طورقید می کنند :شماره اج نامبر ۷+ ۱۶۴۵ یعنی فریم هفتم بعد از آن اج نامبر یا ۹ – ۱۶۴۵ یعنی فریم نهم قبل از آناج نامبر – شماره اج نامبر درفیلم های ۱۶ میلی متری کداک آمریکا هر نیم فوت یعنی هر ۲۰فریمقراردارد و درفیلم های ۱۶ فوجی ژاپن درهرفوت یعنی هر ۴۰ فریم یک شماره قراردارد . دستیارتدوینگرقبل ازآغاز مونتاژ فیلمکپی کار (یا همان راش فیلم) راکنترل می کند که تمام طول فیلم ها دارای اج نامبر باشند .
۹-تایم کد(time code) : درمونتاژ ویدیویی که با دستگاه های ویدیویی ونوار ویدیویی انجام می شد وهمچنین درمونتاژ مجازی که با نرم افزار وکامپیوتر انجام می شود بجای اج نامبر فیلم از تایم کد استفاده می شود. تایم کد برای نشان دادن زمان هرلحظه از فیلم است ودارای هشت رقم که ازراست به چپ دو رقم برای فریم ودورقم برای ثانیه و دو رقم برای دقیقه و دو رقم برای ساعت می باشد.
۱۰- قطع نگاتیو negative cutting : درفرآیند سینمای آنالوگ (فرآیند قبل ازدیجیتال شدن) صحنه ها روی فیلم خام نگاتیو ثبت می شدند و بعد درلابراتوارفیلم سینمایی حلقه های فیلم ازمسیردستگاه ظهور وتشتک های مواد شیمیایی عبورمی کردند تا تصاویر فیلم ظاهر شوند . دراین مرحله تصاویر ازلحاظ نور ورنگ برعکس می باشند یعنی درهربخش سیاهی تصویرسفید است ویا برعکس و بجای رنگ های اصلی قرمز وسبز وآبی رنگ های سرخابی و سبزابی و زرد می باشد.
(این حالت را تصویر نگاتیو می گویند) سپس دردستگاه چاپ پزتیو (تصویر بصورت رنگ ونور اصلیرا پزتیو میگویند) ازنوارفیلم نگاتیو روی فیلم خام چاپ می شد. بعد نوار فیلم پزتیو اولیه را (به آن فیلم راش یا فیلم کپی کارمی گویند) برای مونتاژ به تدوینگر می دادند. وبعد ازاتمام تدوین راش ها درلابراتوارفیلم توسط مسئول قطع نگاتیو (برش نگاتیو) براساس همان کات های تدوینگر فیلم های نگاتیو ظهور شده قطع می شدند . دراین مرحله ازنوارچسب استفاده نمی شود بلکه از هات اسپلایسر (فیلم چسبان گرم وبا چسب مایع) استفاده می شود ومسئول قطع نگاتیو با دستکش دریک اتاق تمیز برش ها را انجام می دهد و درهربخشی ازفیلم که علامت تروکاژ توسط تدوینگر اصلی رسم شده باشد نگاتیو آن پلان ها را برای اجرای افکتبه مسئول دستگاه تروکاژ می دهد وبعد آن پلان ها را درجای خود می چسباند .
پس ازاتمام کارقطع نگاتیو فیلم را به مسئول دستگاه اتالوناژ (etalonage به فرانسه و grading به انگلیسی) یا کالرمستر می دهند تا رنگ ونورپلان ها وصحنه ها را اصلاح کند وبعد دردستگاه چاپ پزتیو برطبق نوربندی ودرجه رنگ ها روی فیلم خام چاپ می شود و درآخر برای سالن های سینماتکثیر چاپ فیلم انجام می شود.امروزه برای اصلاح رنگ و نور پلان ها و صحنه های سینمایی از نرم افزار کامپیوتری استفاده می شود. در ایران نرم افزار غالب نرم افزار داوینچی می باشد. و برای اصلاح رنگ و نور در برنامه های غیرسینمایی ازهمان افکت های نرم افزار مونتاژ استفاده می شود.
۱۱- افکت تصویر filter /fx / effect(به فرانسه افه effet یا تروکاژ trucage) که به دو صورت می باشند : افکت هایی که همانند فیلتردوربین روی تصویر اثر می گذارند (در روش دیجیتالی به آن ها ویدیو افکت می گویند) مانند سیاه وسفید – افکت تغییر رنگ –بلور blur– موزاییک یا شطرنجی . و دوم افکت های ترانزیشن Transition (افکت انتقالی) که درمحل آخرپلان قبل به ابتدای پلان بعد اثر می گذارد. مانند فید این– فید آوت – دیزالو – وایپ و . . .
فید این ( fade in) : به تدریج صدا یا تصویر آشکار و پدیدار شدن .
فید آوت(fade out ) : به تدریج صدا یا تصویر محو و ناپدید شدن
دیزالو (dissolve) : به تدریج صدا یا تصویر پلان بعد درپلان فعلی آشکار وپدیدار شود و لحظا تی آن دو با هم مخلوط Mix(یا super) بشوند و بعد به تدریج پلان فعلی محو و ناپدید شود و پلان بعدی کاملا واضح وآشکار شود .
وایپ (wipe) : بر دو نوع هستند وایپ های خطی و وایپ های پیچیده – وایپ ها فقط برای تصاویر بکار می روند. در وایپ خطی یا وایپ ساده توسط خطی افقی یا عمودی یا مایل تصویر فعلی جارو می شود ودر پشت خط وایپ تصویر بعدی جایگزین می شود. در وایپ پیچیده با شکل های مختلف (مانند شکل دایره که به افکت آیریس iris مشهور است و شکل مربع و شکل پرده کرکره ای و . . . .) همانند وایپ خطی اجرا می شود.
روش های میکس تصاویر:
۱- روش پیکچر این پیچر( p in p = picture in picture )، ۲- روش سوپر ایمپوزیشن (سوپر ایمپوز) ، super imposition – 3 – روش کروما کی chroma key ،
۴- روش ما سک و آلفا (یا مات matte
۱۲ – شات لیست shot list : فهرست بندی پلان های (نما – شات) مورد نیاز برای هرصحنه درمونتاژ که تدوینگر با بازبینی راش ها برای خود یادداشت می کند.
۱۳- خط فرضی imaginary line : خطی است فرضی که بین جایگاه دوربین و بازیگران و وسایل صحنه درنظر میگیرند و برای تداوم حرکتی و جهت نگاه بازیگران بهمدیگر بکار می رود. اگر دوربین در پلان های پی درپی از یک رویداد صحنه خط فرضی را رعایت نکند جهت تداوم حرکت و نگاه غلط در می آید. توجه شود : اگر عدم رعایت خط فرضی عمدی نباشد تدوینگر باید برای اصلاح آن از نما های واسطه مانند کات این یا کات ا وی یا اینسرت و . . . در بین دو نمایی که جهت حرکت و یا جهت نگاه بازیگران بهمدیگر غلط است استفاده نماید.
۱۴ – ریتم rhythm : ایجاد تنوع درپلان ها و تنوع در طول زمانی نما های مختلف برای تاثیرگذاری بیشتر .
۱۵ – تمپو tempo : طول پلان استفاده شده درمونتاژ (نه طول واقعی ضبط شده آن پلان درصحنه) را تمپو می گویند .
۱۶ – ساند افکت sound effect : صداهای صحنه غیر از گفتگوی بازیگران مانند صدای باد و باران و رعد آسمان و صدای حیوانات و . . . و نیز صدای بوق و آژیر و ترمز و قطار و هواپیما و جوشکاری و . . . را ساند افکت می گویند.
– افکت صدا audio effect = S . fx : افکت هایی هستند که روی صدا تاثیری ایجاد می کنند مانند اکو echo– ری ورب reverb – کاهش نویز noise reduction – تغییر طنین صدا
امکانات میکسر صدا :
۱ – ضبط صدا و ساند افکت های استودیویی –
۲ – لول گیری level صدا ها
۳ – اضافه کردن افکت ها به صدا
۴ – پن یا بالانس صدا
۵ – میکس صدا ها
محمد سعید خسروی
مرکز آموزشهای هنری و سینمایی دارالفنون
اصول تدوین (مونتاژ) صدا و تصویر
هیچ دیدگاهی نوشته نشده است.